Mô hình 2 vòng lặp (2-loop model of change), phát triển bởi hai nhà tư tưởng Margaret Wheatley và Deborah Frieze, được sử dụng như một la bàn định hướng về kiến tạo thay đổi tích cực trong xã hội.
Thông qua lăng kính tư duy sinh thể (living system thinking), hệ thống con người không bất biến như một cỗ máy. Một tập thể (dù quy mô nhỏ hay lớn) đều biến thiên qua các dạng thức khác nhau - ở đó, các dạng thứ mới phát triển dựa trên những dạng thức hiện hữu.
*Dạng thức ở đây là tập hợp các khuynh hướng tập thể của một nhóm người, cách họ suy nghĩ, cảm nhận, tương tác với nhau và hành động cùng nhau. Sự thay đổi dạng thức có nghĩa là thay đổi về cách một tập thể suy nghĩ, cảm nhận, tương tác và hành động.
Từ năm 2022, mô hình hai vòng lặp là một bản đồ tư duy hỗ trợ cho sự phát triển của Mạng Lưới Tròn Lành Việt Nam nói riêng và Cộng đồng Thực hành điều phối Vòng tròn The Circle Way Việt Nam nói chung. Sau 3 năm quan sát và nuôi dưỡng cộng đồng, dưới đây là những quan sát cốt yếu và những thực hành tập thể quan trọng trong từng giai đoạn mà tác giả nhận thấy từ mô hình hai vòng lặp.
Điểm bắt đầu của một thay đổi luôn bắt đầu từ những "người bước ra" (walkouts). Đây là những người cảm thấy có những điều có thể khác đi từ một hệ thống hiện hữu. Họ muốn thử nghiệm với một mô thức mới, thay vì lặp đi lặp lại những vấn đề cũ.
Trước khi Cộng đồng thực hành vòng tròn The Circle Way Viêt Nam được thành lập vào năm 2022, đã có những nhóm người độc lập tiên phong học hỏi và mang về những phương pháp mới nhằm cải thiện chất lượng giao tiếp nhóm, lan tỏa mô hình giáo dục lấy con người làm trung tâm (learner-centered education) và thúc đẩy văn hóa lãnh đạo hợp tác (participatory leadership). Những nhóm người này hình thành các tổ chức ở các khu vực khác nhau ở Việt Nam, tập trung phát triển chuyên môn và định danh của riêng họ. Điển hình ở đây có thể kể đến như Knowmads Hanoi, Art of Hosting Vietnam, Giao Tiếp Trắc Ẩn, Sống Thiền, Authentic Live&Learn và Mindful-Nest. Ở hai miền, các thành viên bắt đầu có những mối quan hệ khăng khít hơn với nhau và bắt đầu nghe về nhau.
Chính tác giả vào năm 2018 đã có dip tham gia chương trình Art of Hosting and Harvesting Conversations that Matter và bắt đầu mối liên hệ với các thành viên từ Knowmads Hanoi trong suốt giai đoạn 2018-2022.
Có thể thấy giai đoạn "Gọi tên" (Naming) và "Liên kết" (Connect) đi liền với nhau trong ví dụ trên. Cho dù các nhóm tiên phong học hỏi và lan tỏa các "công cụ" với những tên gọi tuy khác nhau, nhưng về giá trị thì tính cộng hưởng lại rất cao. Họ nhận ra họ có chung những thực hành và bắt đầu mong muốn được kết nối để trò chuyện, hiểu thêm về nhau. Các thành viên từ Giao Tiếp Trắc Ẩn chủ động tìm hiểu và kết nối với Mindful-Nest, mời gọi các thành viên từ Mindful-Nest làm quen các thành viên từ Authentic Live&Learn. Sống Thiền cũng được móc nối với một số thành viên Knowmads Vietnam và quen biết với Giao Tiếp Trắc Ẩn qua một số sự kiện chung.
Nhìn kĩ hơn, "Liên kết" ở đây là việc nhận ra những điểm chung về mặt giá trị, tạo cơ hội để trò chuyện thêm với nhau, dần dần có thể "gọi tên" một số điểm chung cốt lõi. Có thể thấy một điều là ngay từ đầu, mô hình hai vòng lăp giải thích quá trình diễn ra thay đổi một cách "phi tập trung" (decentralized). Không có một vai trò lãnh đạo đang tạo ảnh hưởng tiên quyết đến dòng chảy của những nhóm người này. Cùng một thời điểm, có thể có rất nhiều những tương tác song hành và một trong những tương tác đó tạo nên một tác động bất ngờ: Khi có những thành viên bắt đầu gọi tên một thực hành chung giữa những nhóm người này là thực hành vòng tròn.
Tại thời điểm đó, những nhóm thực hành tiêu biểu bao gồm thực hành Circle Ways, The Circle Way và Healing Circles. Với một mong muốn có thể có một không gian giao tiếp với những người thực hành ở nhiều vùng miền Việt Nam, nhóm Messenger chính thức đầu tiên đã được hình thành dựa trên kênh giao tiếp trước đó của nhóm sinh hoạt Circle Ways. Đây cũng là dấu mốc tác động đến tính chính thức của cộng đồng thực hành vòng tròn khi có một kênh giao tiếp có các thành viên từ nhiều vùng miền và ở các nhóm thực hành khác nhau.
Song song với việc chính thức hóa kênh giao tiếp thì các thành viên từ Sống Thiền và Giao Tiếp Trắc Ẩn cũng nhau nảy lên ý tưởng thành lập Mạng Lưới Tròn Lành Việt Nam (tên tiếng Anh là Healing Circles Vietnam) trên nền tảng từ Healing Circles Global. Những ví dụ trên về kết nối và giao thoa từ các nhóm thực hành/tổ chức/dự án là minh chứng rõ rêt cho giai đoạn Gọi tên-Liên kết của một hệ sinh thể (living system) mới.
Giai đoạn Gọi tên-Liên kết:
Biểu hiện: Giao tiếp ít cục bộ hơn và có sự giao thoa, trao đổi ý tưởng ở tầng các nhóm. Sự phát triển của kênh giao tiếp chung và chính thức, kết nối luồng thông tin với nhiều thành viên có cùng thực hành được gọi tên.
Thực hành: Tìm kênh giao tiếp chung. Tạo điều kiện để quá trình giao tiếp giữa các thành viên nhiều hơn. Chủ động tìm hiểu các thành viên từ các tổ chức, nhóm thực hành khác nhau thay vì chỉ tương tác với nhóm đã quen.
Với việc hình thành kênh giao tiếp chính thức cho Cộng đồng thực hành điều phối vòng tròn và sự ra đời của Mạng Lưới Tròn Lành Việt Nam (bắt đầu từ FB group). một nhu cầu được tiếp tục "gọi tên" trong nội bộ các thành viên sáng lập Mạng Lưới Tròn Lành: Chưa có một chương trình đào tạo nào bằng tiếng Anh và đo ni đóng giày cho chính người Việt Nam về thực hành vòng tròn. Từ đó, Mạng Lưới Tròn Lành Việt Nam "đẩy thuyền" cho một nhóm trainer người Việt Nam có sẵn trong cộng đồng để cùng nhau lên ý tưởng cho một khóa Nền tảng về phương pháp vòng tròn The Circle Way - cũng là phương pháp đã làm nền tảng cho Healing Circles.
Việc hình thành khóa học và cộng lực từ các thành viên từ Mindful-Nest và Knowmads Hanoi, các tài liệu chính thức về The Circle Way bằng tiếng Anh cũng được dịch sang tiếng Việt một cách chỉn chu. Ở đây, có thể thấy biểu hiện của giai đoạn Nuôi dưỡng (Nourish) ở những điểm sau:
- Quá trình gọi tên trở nên sâu sắc hơn với việc bản địa hóa các tài liệu và tổ chức tập huấn bằng tiếng Việt. Dần dần, một bộ ngôn ngữ chung bắt đầu được sử dụng trong cộng đồng.
- Việc nuôi dưỡng chuyên môn được tiếp nối từ khóa Nền tảng và tiếp tục thử nghiệm với một số hình thức tập huấn nâng cao.
- Các vòng tròn sinh hoạt cộng đồng với những câu hỏi đến từ băn khoản của người thực hành và được thu hoạch thành các bài recap trong group FB của Cộng đồng thực hành điều phối Vòng tròn The Circle Way.
- Các cựu học viên được quay lại học các khóa CWE miễn phí và tiếp tục trau dồi ở nhiều vai trò khác nhau theo nhu cầu.
- Các bài blog chuyên môn bằng tiếng Việt liên tục được cập nhật xuyên suốt trên blog chuyên môn của Mạng Lưới Tròn Lành Việt Nam, đúc kết từ chính kinh nghiệm của người thực hành địa phương, đặc trưng cho việc ứng dụng trong bối cảnh Việt Nam.
- Việc nuôi dưỡng chuyên môn cũng bắt đầu mở ra những khía cạnh mới từ chính cộng đồng mong muốn: hiểu thêm về thực hành thu hoạch, họa sử, làm việc với sự phức tạp, các công cụ truyền tải tinh thần lãnh đạo đồng kiến tạo đến tổ chức, vân vân.
- Quá trình kết nối cũng trở nên sâu sắc hơn với những bước phát triển mới: Hình thành nhóm FB và Zalo chính thức; những cuộc gặp gỡ, sinh hoạt cộng đồng bắt đầu được tạo nên (online và offline) với nhiều hình thức khác nhau được thử nghiệm (Hội sách, vòng tròn kết nối, Open Space, Circle Incubator, Playdate).
- Mạng lưới thực hành mở rộng ra với các tổ chức/dự án mới: Happiness Ambassador Network, Lean In Vietnam, Self-dating, Self Lab, Rùa Mentor, Plant A Love...
- Những cựu học viên trong cộng đồng bắt đầu có những tương tác sâu hơn và khởi tạo nên những dự án mới, đóng góp lại tri thức, kinh nghiệm và câu chuyện cho cộng đồng. Những kinh nghiệm và thử nghiệm từ nhau được học hỏi và lan tỏa sang các đội nhóm khác nhau.
- Từ chính cộng đồng cũng có những thành viên đầu tiên khởi xướng retreat cộng đồng đầu tiên vào năm 2023, là một nơi để các anh chị em 3 miền tụ hội, gặp gỡ nhau và chăm sóc cho nhau tại một địa điểm vật lý.
- Quá trình nuôi dưỡng các mối quan hệ cũng dần dần dẫn đến sự hợp tác và hiệp lực cúa các thành viên trong các dự án khác nhau như Chung Sống hay Art of Hosting.
- Ngoài ra, sự đổi mới của khóa CWE (từ khóa 05 trở đi) với học phần thực hành trở nên bắt buộc cũng nhấn mạnh thông điệp "cộng tác" và "thực hành cộng tác" như một từ khóa quan trọng để kết dính cộng đồng.
- Quá trình tổ chức retreat cộng đồng năm 2024 cũng là một ví dụ quan trọng về việc nâng tầm sự cộng tác và làm việc với sự phức tạp trong một quy mô lớn hơn.
Giai đoạn Nuôi dưỡng
Biểu hiện: Các thành viên biết về nhau, cảm thấy có sự thuộc về khi tương tác với nhau. Học hỏi từ kinh nghiệm của nhau một cách cởi mở. Từ đó, dần dần thấy có sự tự tin ứng dụng, cởi mở để cộng tác và thử nghiệm cùng nhau.
Thực hành: Tạo cơ hội để các thành viên được kết nối với nhau, hiểu thêm về nhau. Không lên kế hoạch quá nhiều cho hoạt động cộng đồng mà tập trung lắng nghe những tiếng nói từ chính mong muốn các thành viên, lấy đó làm chất liệu để khởi sinh nên những hình thái hoạt động đáp ứng nhu cầu của cộng đồng.
Có thể nhìn nhận các giai đoạn trong mô mình hai vòng lặp những những con sóng gối lên nhau, không cái nào tách rời khỏi cái nào. Giai đoạn "Soi sáng" (Illuminate) vì thế cũng không được coi là tách rời với các giai đoạn khác trong mô hình mà là một thực hành song song, hỗ trợ ngược lại cho các giai đoạn trước đó.
Giai đoạn soi sáng có thể so sánh với việc thu hoạch. Những điều được nuôi dưỡng sẽ đến mùa đơm hoa, kết trái. Chúng ta cần "soi sáng" những điều đã được đơm hoa và kết trái đó với hai ý nghĩa chính:
- Soi sáng cho những thành viên trong chính hệ sinh thể mới biết về những điều đã làm được, những gì là có thể và những bài học quan trọng là gì để giúp hệ sinh thể này tồn tại.
- Soi sáng cho những thành viên từ hệ thống hiện hữu được biết về giá trị và kết quá của hệ thống mới - từ đó tạo nên cầu nối mạnh mẽ và vững vàng cho các thành viên từ hệ thống hiện hữu bước dần sang hệ thống mới.
Quá trình "soi sáng" được thể hiện qua quá trình ý thức "thu hoạch" các bài học từ các không gian sinh hoạt cộng đồng trên FB, thu âm các câu chuyện ứng dụng và chiêm nghiệm thực hành trong đa dang bối cảnh, viết bài blog chiêm nghiệm, tham gia các vòng tròn kể chuyện để đúc kết và thụ phấn chéo các kinh nghiệm khác nhau.
Tất cả những "chất liệu" trên như những dưỡng chất để tiếp tục quay về nuôi dưỡng hệ sinh thái đang lớn dần giữa những người thực hành. Những mối quan hệ chất lượng và kết quả từ việc cộng tác giữa những thành viên sẵn có cũng thu hút các thành viên mới kết nối với
Giai đoạn Soi sáng:
Biểu hiện: Các thu hoạch cụ thể về những ứng dụng và bài học được chia sẻ vafthu hút sự chú ý từ trong và ngoài cộng đồng. Những ứng dụng bắt đầu lan tỏa một cách tự nhiên với nhiều dạng thức khác nhau.
Thực hành: Thu hoạch có ý thức - không chỉ dừng lại ở "recap" những thành công mà mô tả rõ cách tư duy ứng dụng, tác động và bài học từ người thực hành. Đa dạng hóa các hình thức thu hoạch để thu thập được nhiều chiều kích thực hành. Xây dựng năng lực thu hoạch cho nhiều người hơn trong cộng đồng.
Một bài học về quá trình nuôi dưỡng cộng đồng và hệ sinh thái là việc không kiểm soát và tập trung quyền lực vào một số nhân vật nhất định. Để rất nhiều thứ diễn ra đúng lúc và đáp ứng được nhu cầu liên tục của một hệ sinh thể đang lớn dần, các vai trò sau tạo điều kiện quan trọng để phi tập trung hóa sự phát triển của toàn mạng lưới:
- Steward, Trainer & Mentor: Những thành viên có trách nhiệm phát triển liên tục về chuyên môn, đóng vai trò hỗ trợ xây dựng năng lực cho các thành viên trong hệ thống.
- Caller & convenor: Những thành viên khởi xướng những cuộc trò chuyện/gặp gỡ quan trọng và ý nghĩa với cộng đồng.
- Space holder: Những thành viên mang năng lực ôm giữ không gian, giữ vững không gian năng lượng và vun xới năng lực hiện diện-lắng nghe trong hệ thống mới.
- Harvester: Những thành viên đóng vai trò thu hoạch những thành quả, bài học và ý thức đóng gói những thu hoạch này một cách đa dạng cũng như hiệu quả.
Bài viết trên mô tả lại các đặc điểm phát triển và mở rộng của một hệ thống mới - một hệ sinh thái những con người thực hành kết nối tiềm năng con người qua đối thoại và lãnh đạo đồng kiến tạo - thông qua mô hình hai vòng lặp. Bài viết còn những giới hạn trong việc mô tả những điều kiện ở mạng lưới quốc tế (The Circle Way, Art of Hosting) cũng đã góp một phần không nhỏ trong quá trình Gọi tên-Liên kết-Nuôi dưỡng-Soi sáng cho mạng lưới ở Việt Nam.