“Ai cũng cần thiết, bởi chính những gì họ mang đến” – đó là một trong bảy giả định cốt lõi của vòng tròn phục hồi (restorative circles). Ai cũng có những câu chuyện, góc nhìn và ý tưởng có thể làm phong phú thêm cuộc sống của người khác. Trong vòng tròn, chúng ta vừa là thầy, vừa là trò.

Khi vật nói được chuyền đi, ai cũng được mời để chia sẻ. Chính sự chào đón và công bằng trong vòng tròn thường đã tạo nên sự kỳ diệu giúp học sinh hiện diện trọn vẹn  – bao gồm trí tuệ, sự sáng suốt của các em trong việc giải quyết vấn đề và “kỷ luật”.

Là người lớn, ta quen nắm quyền kiểm soát khi xảy ra vi phạm: ta bảo các em nên sửa đổi thế nào, tự quyết định hình phạt mà ít khi lắng nghe hay đối thoại. Đúng là nhanh, nhưng cách ấy hiếm khi chạm tới gốc rễ vấn đề. Nó không giải quyết những nhu cầu sâu xa, không chữa lành những tổn thương, cũng không trao cơ hội để người gây tổn thương chịu trách nhiệm thực sự. Một lời nhắc “con phải xin lỗi” thường không đủ – nếu bản thân học sinh chưa tự nhận ra rằng hành động của mình thực sự cần một lời xin lỗi, hay một cách bù đắp khác. Khi các em chưa tự gánh lấy trách nhiệm, một cơ hội để cải thiện đã bị bỏ lỡ.

Tuần trước, tôi điều phối một vòng tròn ở một trường trung học với khoảng 25 học sinh và thầy cô. Vòng tròn không hướng đến giải quyết mâu thuẫn cụ thể nào mà chỉ nhằm gắn kết cộng đồng.

Ban đầu mọi thứ diễn ra khá chậm. Học sinh còn có vẻ thăm dò. Một nhóm bạn gái trong vòng tròn tỏ ra thờ ơ, nói chuyện riêng và cười khúc khích khi vật nói được chuyền đi.

Khi vật nói quay lại chỗ tôi, tôi mời các em dừng lại và suy nghĩ về hành vi của mình – rằng điều đó ảnh hưởng thế nào đến người khác trong vòng. Tôi chia sẻ cảm giác của chính mình: nếu tôi mở lòng kể chuyện mà người khác lại nói chuyện riêng, hay cười cợt, tôi sẽ thấy ra sao. Tôi cũng nhắc lại quy ước “tôn trọng” mà cả lớp đã từng bàn và thống nhất thực hành cùng nhau. Vài học sinh và thầy cô gật đầu đồng tình.

Dù hành vi ấy chưa chấm dứt ngay, nhưng không khí cũng dần thay đổi. Như tôi từng nói, có khi ta cần “lắng nghe để người khác cất lời”, nhưng điều ngược lại cũng đúng: khi ai đó bắt đầu chia sẻ thật lòng, và vòng tròn đủ an toàn thì tự nhiên sẽ khơi dậy sự lắng nghe sâu sắc.

Chủ đề hôm ấy là: “Điều gì khiến tuổi teen trở nên tuyệt vời, và điều gì là thách thức nhất?”. Câu hỏi đầu làm không khí cởi mở hơn, đa phần mọi người đều tham gia chia sẻ. Câu hỏi thứ hai đưa mọi người vào chia sẻ cá nhân hơn. Tôi chuyền vật nói đi thêm vòng hai, vòng ba, khuyến khích những ai chưa nói thì thử cất lời, và mời những bạn khác kết nối, phản hồi từ những gì đã lắng nghe.

Các vòng tiếp theo đã mở ra những phần chia sẻ sâu sắc. Học sinh kể về việc phải gánh trách nhiệm người lớn từ sớm, về những khó khăn trong gia đình, về người lớn thất bại trong vai trò làm gương. Các em nói về áp lực bạn bè, và cả việc lạm dụng thuốc. Một bạn chia sẻ rằng em từng có cơ hội đổi đời, nhưng vì chưa đủ chín chắn mà để vuột mất, và đến nay ngày nào cũng nghĩ về điều đó.

Nhiều em và cả thầy cô cũng chia sẻ vê việc từng bị bắt nạt ở trường cũ, tìm đến giáo viên nhưng không được can thiệp, cuối cùng buộc phải tự bảo vệ mình bằng cách quen thuộc nhất: bạo lực. Và bạo lực lại sinh ra bạo lực.

Càng về sau, càng nhiều người mở lòng hơn. Một vài em thích thú chia sẻ rằng vòng tròn giúp các em kết nối với nhau theo những cách chưa từng nghĩ đến. Nhóm bạn gái ban đầu đã im lặng, dù chưa lên tiếng chia sẻ, nhưng đã bắt đầu lắng nghe.

Một cậu học sinh ngồi trầm lặng từ đầu, khi cầm vật nói thì im lặng khá lâu, suy nghĩ một lúc rồi mới chia sẻ: “Nghe những câu chuyện hôm nay, em nhận ra mình từng là một kẻ bắt nạt.” Ban đầu có vài tiếng cười khúc khích, nhưng nhanh chóng lắng xuống vì ai cũng cảm nhận được sự chân thành

Cậu kể rằng trước đây mình thường cười khi người khác bị trêu chọc, thậm chí còn hùa theo. Và chỉ đến hôm nay, khi nghe những câu chuyện, cậu mới hiểu rằng hành động ấy có thể để lại “những vết sẹo”. Đó là chính từ cậu dùng: sẹo. Cậu bày tỏ sự hối tiếc trong một khoảng lặng rồi mới chuyền vật nói sang người kế tiếp.

Khi sắp hết giờ, trong vòng chia sẻ khép lại, một trong những cô gái lúc đầu nói chuyện riêng cũng cất lời – ngập ngừng, nhưng thành thật: “Không gian này… thật khác.”

Đúng vậy. Không gian này rất khác với những gì thường thấy ở trường. Tôi cũng rất xúc động. Là người từng bị bắt nạt thường xuyên hồi tiểu học, tôi trân trọng sự dũng cảm của cậu bé kia khi dám nhận trách nhiệm về tổn thương mình đã gây ra.

Từ hôm đó, tôi cứ nghĩ: nếu thay vì tham gia vòng tròn, cậu bé ấy chỉ bị người lớn mắng, bị phạt, bị dán nhãn “trẻ hư” – thì liệu cậu có nhận ra như hôm nay? Có lẽ cậu sẽ bỏ ngoài tai, thậm chí còn chìm sâu hơn vào vai “kẻ bắt nạt”.

Khi ta mở ra một không gian vòng tròn không có sự phán xét, ta sẽ kinh ngạc bởi những gì có thể học hỏi được. Và thật kỳ diệu khi sự hàn gắn và hồi phục có thể diễn ra, đôi khi sau nhiều năm kể từ những biến cố đau thương.

Trong vòng tròn, ai cũng cần thiết bởi chính những gì họ mang đến.

-----

Nguồn bài viết: Marieke van Woerkom, In the Circle: Everyone is needed, blog Morningside Center

Dịch: Tròn Lành Việt Nam

‍

‍